BIÊN BẢN

LIÊN HIỆP CÁC HỘI KHOA HỌC VÀ KỸ THUẬT VIỆT NAM .BỘ CÔNG THƯƠNG
CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
Hà Nội, ngày 09 tháng 04 năm 2009.
BIÊN BẢN
Vai trò của công nghiệp khai thác bauxite-sản xuất alumina-nhôm đối với phát triển kinh tế- xã hộiTây Nguyên và những yếu tố ảnh hưởng đến môi trường, văn hóa của khu vực
Tiến hành vào hồi 8h 30’ ngày 09/4/2009 tại Khách sạn Melia, Hà Nội,

Thành phần:
1. Đại diện Lãnh đạo TW Đảng, Quốc hội, Chính phủ và các Bộ, Ngành:
• Bà Nguyễn Thị Bình – nguyên PCT nước CHXHCNVN
• Quốc hội: UBKH&C, H Đ Dân tộc
• TW Đảng: Văn Phòng, Ban tuyên giáo TW
• Đ./c Hoàng Trung Hải- Phó TTg Chính phủ.
• Bộ Công Thương: Đ/c Vũ Huy Hoàng- Bộ trưởng.
• .Đại diện VP Chính phủ và các Bộ: KH&CN, TB&MT,
KH&ĐT,Tài Chính, GTVT, QP,C An…
-2. Liên hiệp hội Việt Nam:
- PGS,TS Hồ uy Liêm – Q. Chủ tịch LHHVN,
3. Đại diện lãnh đạo các tỉnh: Lam Đồng, gia Lai, Đắc Nông, Bình Thuận, Bình Phước, Đăk Lắk, Cao Bằng , Lạng Sơn….
4. Đại diện các Bộ: KH&CN, TB&MT, KH&ĐT,Tài Chính,
GTVT, QP,C An…
5. Tập đoàn Than và khoáng Sản Việt Nam:
- Ông Nguyễn Mạnh Kiển: Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc
7. Thành phần khác:
- Các Viện nghiên cứu, Các Hội KH&KT chuyên ngành có liên
quan
- Các Trường ĐH: ĐHBK, ĐHQGHN, Mỏ Địa chất
- Các cơ quan Báo Đài> VNTTX, vnn.vn. L Đ, TP, Tuổi trẻm
KH& DDS, Đất Việt, Công Thương, Đầu tư….
- Đại diện một số doanh nghiệp nước ngoài: Mỹ, Trung ,Nga,Nhật
Chủ trì:
- Đ/c Hoàng Trung Hải- Phó TTg Chính phủ
- PGS,TS Hồ uy Liêm – Q. Chủ tịch LHHVN
- Đ/c Vũ Huy Hoàng – Bộ trưởng Bộ Công Thương
Thư ký:
- ThS . Lê Công Lương – Q . CVP LHH.
- Đ./c Nguyễn Mạnh Quân – Vụ Trưởng vụ CNN, Bộ CT
-
Nội dung Hội thảo:
1. Đ/c Nguyễn Tiến Vịnh- CVP Bộ Công Thương Tuyên bố lý do,
giới thiệu đại biểu:
2. Đ/c Vũ Huy Hoàng - Bộ trưởng Bộ Công Thương phát biểu về lý do, mục đích hội thảo:
3. Đ./c Nguyễn Mạnh Quân giới thiệu tóm tắt nội dung tình hình thực hiện dự án Quy hoạch phân vùng,thăm dò, khai thác,chế biến, sử dungjBauxite giai đoạn 2007- 2015, có xét đến năm 2025.
(Có Báo cáo kèm theo).
4. Ông Đoàn Văn Kiển: Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc Báo cáo tình hình triển khai các dự án Bauxite – alumina ở Tây Nguyên ( Có báo cáo
Ý kiến tham luận:
- Ông Nguyễn Văn Ban: VN đừng hy vọng lớn vào Bauxite. . Chung ta có trữ lượng lớn dễ khai thác, nhưng có nhiều bất lợi: Mỏ nằm xa biển, không lợi cho xuất khẩu, Vùng TN lại hiếm nước, trong khi BX cần rất nhiều nước để khai thác, chế biên. Nguồn nước lấy ở đâu? . Hạ tầng cơ sở yếu, không có đường sắt nên chi phí đầu tư, vận chuyển rất lớn. thảm thực vật sẽ bị hủy diệt, nếu đền bù rất lớn và Bô Xit khai thác sẽ có hàm lượng thực vật cao. Chi phí cải tạo, hoàn thổ lớn.
Việc sản xuất Alumina cần có giá thành thấp thì mới có tinh
cạnh tranh. Hiện nay do kinh tế suy thoái, nhiều nhà máy alumina phải đóng cửa (trừ Úc vì giá thành rất thấp). Dự án Alumin Tân rai, Nhân Cơ của TKV, giá thành cao khó cạnh tranh, chỉ có thể hòa vốn ? Liệu có nên triển khai hay o? Đó là chưa tính đến chi phí hoàn thổ môi trường, thuế tài nguyên, thuế XK đều chỉ mới tính bằng ½ ? Chi phí vận tải rất lớn. Như vậy dự án sẽ lỗ vốn ngay từ khi chưa triển khai đã thấy rõ.
Khuyến nghị: nên dừng dự án Nhân Cơ, chuyển dự án Alumina xuống Kê Ga, thay đổi tuyến đường sắt về cảng Phú Mỹ.
- Ông Craig Walkemeyer – G Đ các dự án tại Úc và Châu Á ALCOA): Tập đoàn Alcoa với các giải pháp và kinh nghiệm hoàn nguyên, khoi phục môi trương sinh thai trong khai thác Bauxite và Alumina: phục hồi và bảo tồn đất đai cần được chú trọng, hạn chế đến mức thấp nhất ánh hướng xấu đến môi trường. Trả lại đất đã phục hồi cho Chính phủ hoặc cộng đồng địa phương. Cần
ngăn chăn dòng nước đưa vào các hồ lắng không để chảy tràn lan ảnh hưởng đến cộng đồng. Phục hồi phải làm ngay sau khai thác,theo quy trình 6 bước: san lấp, hoàn trả mặt bằng, trả lại đất mặt, đào xới đồng mức sâu, trồng cây, bón phân bằng máy bay, giám sát quá trình
phục hồi ( Quy trình ở Úc)
Xử lý bã thải Bauxite.
- Ông Triệu Kiến Quốc - Tập đoàn Chalco- Trung Quốc: Báo cáo Giải pháp và kinh nghiệm quản lý bền vững bùn đỏ trong sản xuất
Alumina của Trung Quốc: xây dựng các đập chưa bùn đỏ; cho bùn vào hồ lắng sau đó trồng cây xanh. Tận dụng bùn đỏ sản xuất xi măngsilic cat, sản phẩm cách nhiệt, gốm, vật liệu xây dựng. Sử dụng bùn đỏ để lấp biển, tạo đất.
Ông Bùi Cách Tuyến- Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, Bộ TN&MT: Trình bày Các Giải pháp, tiêu chuẩn BVMT
của các dự án Bauxite – Alumina (Có Báo cáo kèm theo)
Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải – Chủ trì thảo luận.
1. Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải đọc Điện của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi hội thảo: không nên khai thác, đề nghị các nhà Khoa học đóng góp ý kiến cho vấn đề này.
2. Ông Nguyễn Ngọc Chất:
- Về vấn đề kinh tế: khuyến nghị nhà đầu tư TKV tính toán lại cho phù hợp với tình hình thực tế hiện nay: nhu cầu nhôm giảm mạnh, sản xuất lỗ… Trong quy hoạch đầu tư xây dựng đường sắt do điều kiện địa hình phức tạp nên tính toán lại hiệu quả đầu tư
- Về vấn đề môi trường: Bùn đỏ thẩm thấu làm ô nhiễm môi trường nặng. Nguồn nước vô cùng khó khăn: việc sử dung nước mặt đã tính toán dùng cho dân sinh không còn dôi dư để dùng; việc sử dụng kinh phí để sử dụng xử lý bùn đỏ (3-4 % là không đủ) quá thấp không đủ để xử lý, sẽ rất nguy hiểm.
- Về vấn đề xã hội: Tổng diện tích 3570ha dự án triển khai là rất lớn( thực tế còn lớn hơn)sữ ảnh hướng to lớn đến đời sống người dân. Đề nghị xem lại nhất là vấn đề đời sống của người dân tái định cư. Cần tính kỹ.
* Kiến nghị: Chỉ nên lấy Tân Rai để làm dự án điểm nếu không thể dừng dự án này.
- Tập trung xây dựng dự án, đặc biệt vấn đề ĐTM cần được tiến hành song hành.
- Nếu khi dự án đưa tiến hành cần phải thực hiện 1-5 tiêu chí
3. Ông Nguyễn Trung- nguyên Cố vấn Thủ tướng Võ Văn
Kiệt:
- Đề nghị Phó Thủ tướng cho tập hợp tất cả ý kiến để tham khảo trước khi quyết định thực hiện dự án.
- Các Báo cáo đã trình bày có nhiều ý kiến cần xem lại vì chưa thỏa đáng: (Khai thác Bauxite là động lực phát triển.. là chưa ổn, TKV
báo cáo cũng không ổn nếu so sánh hiệu quả kinh tế như GS Ban trình bày…), Tiền và công nghệ nào để xử lý bùn đỏ khi ở độ cao lớn và gần dân cư như ở TN. Việc xử lú môi trường như Alcoa cũng không ổn vì Úc khác Việt Nam
- Về vĩ mô: nếu khai thác như TKV đang làm là sai lầm, tốn kém, biến VN thành bãi thải. Với tư cách công dân đề nghị nên tính đến hậu họa chung ta để lại cho tương lai nếu khai thác Bauxte, nên tính đến vấn đề an ninh, vấn đề tụt hậu của đất nước.
4.Nhà văn Nguyên Ngọc:
- Nói khai thác Bauxite như Bộ Công Thương trình bày mà hạn chế xuất khẩu thô là không ổn?. tại sao một sự án lớn như thế này mà không xin ý kiến QH?
- Tình hình ở Tây nguyên hiện nay là phức tạp, Văn hóa ở Tây Nguyên là ở cơ cấu xã hội độc đáo, là rừng, là nước… Chúng ta trong quá trình phát triển đã gây ra nhiều tổn hại. nếu khia thác bauxite sẽ gây ra những vấn đề về môi trường, về văn hóa Tây nguyên .
5. Nhà sử học Dương Trung Quốc:
- Vì sao hội thảo bây giờ mới diễn ra? Tại sao vấn đề quan trọng này không đưa ra QH để tạo sự đồng thuậnm để chia sẻ trách nhiệm? Khi xây dựng dự án này Chính phủ có quan tân đến lịch sử TN o? nếu bỏ qua chúng ta sẽ lãnh đủ,
- Qua trải nghiệm thực tế, chúng tôi không tin các báo cáo của các đại biểu nước ngoài vì VN không có đủ năng lực quản lý giám sát,
- Trong suy nghĩ của Chính phủ có quan tâm đến việc dành tài nguyên cho con cháu hay o? đừng nhìn cái trước mắt theo dạng mì ăn
liền. Nếu chưa đủ lực nên dừng lại.
6. TS Nguyễn Anh:
- Nhu cầu nhôm trên thế giới đang ngày càng tăng, vấn đề là khai thác thế nào cho hiệu quả.
- Hiệu quả kinh tế phải được đặt lên hàng đầu vì như vậy thì mới có điều kiện giải quyết vấn đề môi trường sinh thái, xã hội vì vậy cần tính toán kỹ về thời gian và đặc thù kinh tế kinh tế. Nên vừa làm vừa rút kinh nghiệm
- Vấn đề môi trường, chất lượng cuộc sống cần được đặt lên hàng đầu. TN đang còn nghèo. Cần giải quyết đồng hành vấn đề môi trường và khai thác bauxite để góp phần phát triển TN
- Cần nhận diện đúng vấn đề dựa trên thực tế để quyết định
7. PGS. TS Lê Văn Cương:
- Đây là một hội thảo thể hiện sự nghiêm túc của chính phủ.
- Xin tham luận về vấn đề an ninh kinh tế: Đại hội X nêu rõ: Bất cứ dự án nào cũng phải căn cứ vào hiệu quả, hạn chế xuất khẩu chưa qua chế biến.; vấn đề án ninh kinh tế do thiếu hiểu biết, tính toán kém gây mất an ninh kinh tế. Chủ trương của Đảng là phát triển bền vững nhưng dự án này không có tính bền vững, tính toán thiếu chính xác> kinh phí hoàn thổ, thuế, giải quyết môi trường. Thảm họa môi trường sinh thái ta có thể hình dung nhưng chưa lường hết, chưa tính đủ. Dự
án lỗ sẽ xqm phạm an ninh quốc gia ( thông qua việc mất an ninh kinh tế): Mía đường, xi măng lò đứng, luyện đồng…. là những bài học đau xót
- Vùng này đã có 2 cuộc bạo loạn chính trị 2001 và 2004. Cần thận trọng
- Đây là địa bàn chiến lược ảnh hưởng lớn đến an ninh quốc gia cần xem xét kỹ lưỡng
- Đề xuất: Chỉ làm ở Tân Raim các dự án khác dừng lại, tránh làm ào ạt, làm lớn.
8. Ông Nguyễn Phúc Khánh - Hội KH Mỏ VN:
- Phải xác định khai thác bauxit là sử dụng đất tạm thời.
- Việc xử lý bùn đỏ ở Hy lạp bơm bùn thải ra biển cáh 2800, đã làm chết môi trường biển vùng đó… Phải xử lý bắng cách thải vào vùng mới khai thác(khai trường) mang lại hiệu quả và giảm thiểu tác động môi trường
- Vùng trông cây cà phê, chè có giá trị kinh tế thì nên sử dụng phương pháp bững cây, chuyển cây hiệu quả nhanh hơn
9. Ông Chánh:
- Dự án Tân Rai: Khi lập chi phí là 109USD (2001), nếu bán được 210USD thì có hiệu quả. Hiện nay TKV chưa có thiết kế kỹ thuật, đầu vào chưa chuẩn, tính toán không chuẩn. Khi bỏ thầu thấp,
khi ký kết giá tăng nên giá thành đội lên, cần điều chỉnh, tính toán lại.
- Chi phí vận hành, nhân công của ta rẻ nên dự án vẫn có tính cạnh tranh
Phát biểu của YNôngKBeo – Chủ tịch HĐND tỉnh ĐăkNông: Tác động của dự án khai thác baxite và sản xuất Alumine đối với sự phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Đăk Nông ( Có báo cáo kèm theo)
Phát biểu của ông Hoàng Sỹ Sơn- TVTU, PCT TT UBND
tỉnh Lâm Đồng: Tác động của dự án khai thác baxite và sản xuất Alumine đối với sự phát triển kinh tế - xã hộitỉnh Lâm Đồng: ( Có báo cáo kèm theo)
10. PGS TS Nguyễn Đình Hòe – Hội BVTNMT VN: (có báo cáo kèm theo)
11. PGS, TS Lê Ngọc Thắng – TTK Hội Dân tộc học: (Có báo cáo kèm theo)
12. Gs Hiển:
- Cần có tư duy để phát triển: Khai thác Bauxit là cú đấm phát triển kinh tế? Liệu có phải vậy không? tại sao phải liên doanh với nước ngoài ở nhiều dự án? Chúng ta tích lũy kinh nghiệm và tiến tới độc lập làm, thậm chí độc lập làm mà không cần liên kết
- Vấn đề môi trường: cần đánh giá môi trường chiến lược, biến đổi khí hậu. liệu có xảy ra thảm họa môi trường? vấn đề là cần có cái tâm.
- Đã đến lúc phải dừng lại suy nghĩ: Tăng trưởng kinh tế trước, môi trương sau.
Kết luận; chính phủ phải tư duy lại vấn đề nay
13. TS Phạm Đăng Định:
- Công nghệ của TKV tiếp nhận có phải CN nguồn hay o? có phải công nghệ tiên tiến không?
-
Trả lời chất vấn:
Ông Nguyễn Mạnh Quân – Vụ trưởng Vụ CNN nặng:
- Tại sao không phải trình QH? Vì dự án bauxite chưa đến mức phải
trình QH ( Theo NQ 66 – NQ/QH)
- Cơ sở để XD dự án không phải là NQ của Đảng ( chỉ là tham khảo)
- Dự án sẽ tăng thu ngân sách cho các tỉnh… Động lực phát triển cho Tây Nguyên
- Quy hoạch vội vã, tham vọng: chúng ta đã quá chậm, đã tổ chức nhiều cuộc họp… Tham vọng, nhưng có cơ sở.
- Quy trình lộn ngược: Chưa được phê duyệt đã triển khai
- Vấn đề môi trường có quản lý giám sát được hay không/ trách nhiệm này là do Bộ TN&MT và các địa phương
- Nhất trí với vấn đề rà soát cập nhật lại, điều chỉnh quy hoạch
Ông Đoàn Văn Kiển- Chủ tịch H Đ QT TKV:
- 2 dự án này 100% là vốn của TKV, các nhà ĐT nước ngoài chỉ cung
cấp công nghệ.
- Về hiệu quả kinh tế như ý kiến của TS Ban va TS San: TKV tính toán dựa trên những dự báo để tính toán và dự án sẽ có hiệu quả - Dựa vào các điều kiện cụ thể của nước ta với các nước để tính toán. Giá thành của họ cao hơn của ta
- Dự án sẽ có những năm bị lỗ nhưng tính tổng cả quá trình là có hiệu quả.
- Tại sao không làm mà liên doanh?
- Công nghệ TQ hay CN nước khác? Các chỉ tiêu nhà thầu cam kết phù hợp với chỉ tiêu mời thầu
- Vấn đề điện: do nhà máy nhiệt điện cung cấp của nhà máy
- Nguồn nước: tự xây dựng đập và đã thỏa thuận với địa phương
- Vấn đề hoàn thổ: sẽ hợp tác với các nhà khoa học để hoàn thổ nhưng không thể tuyệt đối được
- Vấn đề đất đai; Thuê đất tạm thời củ dân và trả lại cho họ sau hoàn thổ
- Vấn đề bù đỏ: sử dụng công nghệ thải ướt
- Vấn đề trồng cà phêm cao su: Đất khai thác là đất không có hiệu quả cao khi trồng cây.
- Về Vấn đề xã hội: sẽ giúp người nghèo giảm nghèo, tạo việc làm,
phát triển hài hòa với địa phương và cộng đồng.
- Vấn đề an ninh quốc phòng: Tổng Công ty sẽ góp phần đảm bảo
ANQP
KẾT LUẬN CỦA PHÓ THỦ TƯỚNG HOÀNG TRUNG HẢI:
- Đây là một hội thảo có nhiều ý kiến tâm huyết, đề nghị các bộ ngành, các doanh nghiệp đặc biệt la TKV cần lưu tâm
- Chúng ta dựa trên những dự báo nhưng gần đây nhiều dự báo không chuẩn
xác không chỉ đối với VN mà cả quốc tế
- Về Chủ trương: việc khai thác là đúng chủ trương. Chúng ta có trư lượng lớn về bauxite nhưng chung ta không thể khai thác, phát triển bằng mọi giá. Dự án xây dựng là tốt, cam kết tốt nhưng khi thực hiện không như vây, Sự lo lắng của các nhà KH, các đại biểu là có cơ sở. Chúng ta không thể khai thác mà làm cho dân đói nghèo
- Cần có sự điều chỉnh quy hoạch cho phù hợp với tình hình chung
- Về dự án Tân Rai đã nghiên cứu từ những năm 90, không phải là tư duy theo nhiệm kỳ.
- Quy hoạch, đánh giá Đ TM cần phải được tiến hành, nhất là dự án Nhân cơ
- Cơ sở hạ tầng yếu; phải phát triển đường sắt trên cơ sở tính toán cụ thể.
- Hai dự án này có tính chất thí điểm.
9-- Về quy hoạch, tính toán hiệu quả cần đánh giá lại, tính toán lại cho phù hợp với tình hình chung nhất là tác động của khủng hoảng kinh tế toàn cầu.
- Về Đ TM chiến lược chung ta chỉ mới đạt được 20% vì chúng ta không đủ nguồn lực nhất là nhân lực các cơ quan tư vấn.
- Cần phải có sự đánh giá lại các quy hoạch. Có quy hoạch nhưng quy hoạch có đảm bảo chất lượng không?
- Về vấn đề chiếm đất, rừng: không phải là nhiều nhưng vấn đề tác động MT đối với Dtích còn lại. vấn đề là tác động vào đất NN, đất sinh hoạt như thế nảo: Đây là vấn đề khó cần tính toán kỹ, có giám sát lên một kế hoạch cụ thể. Chủ đầu tư phải có kế hochj lấy đất, kế hoạch hoàn thổ để các cấp các ngành giám sát.
- Vấn đề xử lý nước thải, xử lý môi trường cần thực hiện, giám sát nghiêm túc
- Vấn đề công nghệ: cần làm chủ CN nhập để sáng tạo CN riêng mình
- Cần giám sát chặt chẽ vấn đề công nghệ và thi công
- Theo dõi sát sao thị trường để điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch
- Về cơ sở hạ tầng: chưa dễ triển khai dự án đường sắt vì cần cân đối chung toàn quốc. Còn riêng hai dự ấn cần tiếp thu ý kiến của các nhà khoa học để cho hợp lý
- Vấn đề cung cấp nước: cần xem xét trong quy hoạch tổng thể toàn vùng Nam bộ có sự tham gia của các Bộ ngành liên quan
- Vấn đề điện: vì không lợi thế để sản xuất nhôm nên chung ta dừng lại ở Alumina. Cần tính toán đến khả năng phát triển nhôm
- Về nguồn nhân lực của dự án: hướng đi của TKV là đúng, cần chú trọng ngay từ bây giờ
- Hiệu quả kinh tế: theo tính toán của TKV là trên 10%, nhưng theo sự biến động như hiện nay của thế giới nên Bộ Công thương và TKV cần tính toán lại, nếu không lãi, không làm.
- Về vấn đề văn hóa, bản sắc: những giải pháp đưa ra chưa an tâm. Cần có sự quan tâm đến văn hóa, an ninh. Cần có sự giám sát chặt chẽ các hợp phần của dự án nhất là vấn đề di dân, tái định cư…
- Vấn đề môi trường: cần phải chú trọng đặc biệt. Có Cn xử lý nhưng vấn đề có làm không? Có đầu tư kinh phí đầy đủ không, có giám sát được không?
- Chính phủ tiếp thu nghiêm túc các ý kiến và giao cho các bộ, ngành thực hiện một số việc:
+ Bộ Công Thương xem xét lại vấn đè quy hoạch; phối hợp giám sát chặt chẽ; xem xét lại các giải pháp, thẩm định lại việc xử lý bnf đỏ; phối hợp với các ngành tính toán lại hiệu quả kinh tế
+ Bộ tài nguyên &MT thăm dò tính toán lại trữ lượng; thẩm định kế hoạch, xem lại vấn đề thu hồi đất, vấn đề hoàn thổ; vấn đề nước cho cả vùng, cả nước; phối hợp với các địa phương giaism sát về MT
+ Bộ KH&CN: caadn phối hợp thẩm định, giám sát công nghệ
+ bộ NN&PTNT; giám sát vấn đề đất nông nghiệp, hoàn trả đất…
+ Các tỉnh có mỏ: cần tuyên truyền, phối hợp tổ chức thực hiện, đặc biệt công tác tái định cư, đền bù giải phóng mặt bằng
+ Đối với TKV: Đối với dự án Nhân Cơ phái có Đ TM mới được khởi công; phải đảm bảo tốt vấn đề MT, vấn đề hoàn thổ; phải tính toán lại hiệu quả kinh tê, huy động vốn… lập thiết kế kỹ thuật xử lý bùn đỏ để Bộ CT thẩm định mới được thực hiện…
Đ/c Vũ Huy Hoàng - Bộ trưởng Bộ Công Thương Tổng kết hội thảo:
- Các Bộ, ngành đơn vị có liên quan thực hiện nghiêm túc kết
luận của đ/c Phó Thủ tướng CP
- Cảm ơn quý vị đại biểu
Hội thảo kết thức hồi 18h15 cùng ngày

Thời sự đất nước: Bao giờ nguồn ODA Nhật bản trở lại?

Nguồn hỗ trợ ODA Nhật bản - chi viện chính thức của chính phủ Nhật bản cho nhân dân ta dưới hình thức cho vay dài hạn với lãi xuất ưu đãi, đã bị cắt từ đầu tháng 12-2008.

Trên thực tế, nguồn chi viện ấy đã bị chính phủ Nhật treo lại ngay từ giữa tháng 8-2008, khi vụ ăn hối lộ của quan chức Việt Nam do công ty Nhật PCI (Pacific Consultant Institute) đưa, lên đến hơn 2 triệu đôla, bị tiết lộ.

Chính phủ Nhật tỏ ra rất hào phóng trong viện trợ cho Việt Nam. Đã 2 năm nay, ODA Nhật bản lên đến mức trên 1 tỷ đôla/năm, luôn dẫn đầu, vượt rất xa mọi nước khác, bao gồm một loạt dự án lớn nhất đất nước về đường xá, cầu cống, hải cảng và khu công nghiệp mũi nhọn, đòi hỏi vốn lớn, kỹ thuật cao.

Như các nước khác, hỗ trợ Việt Nam qui mô lớn, Nhật bản cũng mong các công ty, nhà thầu của Nhật sẽ nhận được những gói thầu lớn, theo đúng pháp luật, có lợi chính đáng cho cả 2 bên. Nhiều lần quốc hội Nhật, báo chí Nhật tỏ ra lo ngại, giận dữ khi một số hỗ trợ ODA lấy từ tiền thuế dân Nhật đóng, giúp vài nước châu Phi bị cắt xén do tệ quan liêu và tham nhũng, làm tha hoá bộ máy cai trị.


Tác giả trong một cuộc phỏng vấn với báo Nhật. Ảnh do tác giả cung cấp.
Bộ kế hoạch và đầu tư và ngành giao thông vận tải Việt nam hiểu rất rõ vụ hối lộ của PCI cho các quan chức Việt nam gây nên tổn thất và trở ngại to lớn ra sao. Các công trình trọng điểm lớn nhất bị dở dang, đình trệ, vốn bị cạn, công nhân không việc.

Có thể nói từ thủ tướng, phó thủ tướng, bộ trưởng, thứ trưởng, ngành giao thông, giới làm kinh tế cho đến người dân trong nước đều trông mong - mỗi người do động cơ khác nhau - vốn ODA Nhật bản (dự tính 900 triệu đôla cho năm 2009 này), được nối lại rất sớm.

Đã có nhiều thông tin lạc quan theo hướng ấy.

Nào là từ tháng 1-2009, cựu thủ tướng Nhật Yasuo Fucuda thăm Hànội đã ủng hộ việc sớm nối lại nguồn ODA.

Nào là Hoàng Thái tử Nhật Naruhito mới thăm Việt Nam tháng trước cũng tuyên bố sẽ thúc đẩy việc này. Rồi cũng trong dịp này, tài tử trứ danh Sugi Ryotaro với danh nghĩa "đại sứ hữu nghị đặc biệt", cũng chung một ý định, sớm nối ODA Nhật.

Mới đây hãng tin Nhật Kyodo và Việt nam thông tấn xã cùng đưa tin là văn bản về nối lại ODA sẽ có thể ký giữa 2 bên cuối tháng 3, nghĩa là chỉ trong một, hai tuần lễ.

Vậy bà con ta đã có thể trông chờ điều tốt đẹp sắp tới trong quan hệ Nhật - Việt?

Nên thận trọng, kẻo lại bị bất ngờ.

Một số nhà báo Nhật bản bạn cũ của tôi, từ Tokyo và Bangkok, cho biết ý nghĩ của họ trong việc này. Thông tin điều này có thể là có ích.

Họ cho rằng "quả bóng vẫn ở phía chân Việt nam"; "rằng hồ sơ vẫn còn trên bàn của bộ chính trị cộng sản Việt Nam"; "rằng mọi sự còn phụ thuộc ở Việt Nam có thái độ ra sao đối với bị cáo ăn hối lộ"; "rằng nhiều công ty, nhà thầu Nhật bản lobby (vận động hành lang) mạnh để sớm nối lại ODA, nhưng ngành ngoại giao và lập pháp ở Nhật vẫn rất nghiêm, họ còn cân nhắc kỹ".

Một anh bạn Nhật chân thật: "đáng tiếc, thủ tướng của Việt nam hình như ít am hiểu tập quán ngoại giao và tâm lý ngoại giao, ít hiểu văn hoá Nhật chúng tôi trong vụ này".

Trao đổi một hồi trên điện thoại viễn liên, tôi mới vỡ lẽ các bạn Nhật muốn nói gì.

Các bạn Nhật muốn nhắn rằng, với nước Nhật, cần gõ cửa cho đúng. Vì xã hội Nhật phân công rạch ròi, không ai đạp lên chân ai, dễ ngã cả loạt.

Cái kiểu Hà Nội tranh thủ cựu Thủ tướng Fucuda, rồi tranh thủ Hoàng thái tử Naruhito, săn đón đại sứ hữu nghị đặc biệt Sugi Ryotaro là rất ít hiệu quả. Bởi lẽ, theo tập quán Nhật, thủ tướng đã ra đi sẽ không can thiệp vào việc của thủ tướng kế nhiệm; mọi việc đã bàn giao xong. Hoàng thái tử chỉ lo chuyện lễ nghi và từ thiện, không được, không dám làm gì khác, kỵ nhất là chuyện kinh tế, đấu thầu, tiền bạc, tòa án. Còn Đại sứ "hữu nghị loại đặc biệt", ông ta chỉ có nhiệm vụ cười, cười rộng rãi và dễ dãi, cúi đầu gật gật xã giao cho thật dẻo, và tối kỵ lấn sân sang vị đại sứ toàn quyền chuyên nghiệp. Cứ yên chí cả tin ở các vị này, khéo mà lầm cửa.
Cái "không hay" của thủ tướng Dũng, có thể nói cái "hớ hênh không nên có" của ông Dũng còn là làm mất lòng một nhân vật Nhật bản trực tiếp tham gia quyết định cắt và nối nguồn ODA Nhật cho Việt nam.

Đó là đại sứ đặc mệnh toàn quyền Nhật bản ở Hà Nội Mitsuo Sakaba.

Ông M.Sakaba là một nhân vật nhiều triển vọng của ngành ngoại giao Nhật bản. Ông được đào tạo rất bài bản, thành thạo Anh, Pháp, Hoa ngữ... Ông từng là đại sứ Nhật ở UNESCO - Paris trong 2 năm, rồi về Tokyo làm người phát ngôn Bộ ngoại giao Nhật. Các nhà báo Anh, Pháp, Đức, Mỹ ... hồi ấy rất "mê" những buổi họp báo của ông Sakaba, bởi ông bao giờ cũng nắm được thực chất câu hỏi của các nhà báo quốc tế để trả lời ngay thật, pha chút hóm hỉnh, thông hiểu, trái ngược với những lưỡi gỗ trơ tráo, tẻ nhạt, nói lấy được của đồng nghiệp ở Bắc kinh và Hà Nội."

Ông mới đến Hà Nội tháng 3-2008, đã nổi lên trong giới ngoại giao như một đại sứ năng động, thích văn hoá, ưa thể thao, mê nghiên cứu ẩm thực, đặc biệt rất ham đi những vùng sâu, vùng xa, nặng lòng cứu giúp những vùng nghèo, dân nghèo.

Mới đây, khi ODA lớn bị ngừng, ông chuyển hướng, đích thân xông xáo đôn đốc hơn 30 dự án nhỏ bé, cò con, như dự án xây trường tiểu học xã Mường Khên tỉnh Hoà bình, như dự án giao thông nông thôn cho xã Hương Lâm tỉnh Bắc Giang, mỗi nơi gần 100 ngàn đôla, hoàn thành nhanh, gọn, cùng chính quyền sở tại kiểm soát kỹ, không bị xà xẻo ...

Ấy vậy mà ông Dũng không những không tranh thủ ông đại sứ Nhật, lại còn trách móc, đến độ như xúc phạm ông một cách công khai, trước mặt các quan chức và nhà báo quốc tế, trước mặt cả các quan chức Nhật, khi ông vắng mặt.

Theo gợi ý của các bạn Nhật, tôi tìm lại bản tin VN Thông tấn xã ngày 10-2-2009, như sau:

"Chiều 9-2, thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã tiếp Đại sứ hữu nghị đặc biệt Nhật bản-Việt nam Sugi Ryotaro. Đại sứ Sugi vui mừng thông báo với thủ tướng việc Nhật bản sẽ sớm khôi phục lại vốn ODA dành cho Việt nam". Ở đoạn cuối: "Thủ tướng cho rằng nếu chỉ vì nghi vấn (!) một cá nhân của Việt nam trong vụ án tham nhũng liên quan đến vốn ODA mà Nhật bản đơn phương chấm dứt viện trợ ODA cho Việt nam là đáng tiếc (!)".

Với Hoàng Thái tử Naruhito, ông Dũng còn đi xa hơn, mà mách rằng: "việc phía Nhật đơn phương cắt ODA không bàn bạc trước, ngay giữa cuộc họp quốc tế lớn về đầu tư đầu tháng 12-2008 đã làm ảnh hưởng đến tình hữu nghị Nhật - Việt".

Ông Dũng hẳn biết rõ - như ông đại sứ Sakaba nói với các báo ở Hà Nội từ đầu tháng 12 - rằng việc ngừng ODA là theo lệnh trực tiếp từ thủ tướng Nhật đương nhiệm Taro Aso, đại sứ rất tán thành, vì nhiều nghị sỹ Nhật và dân đóng thuế Nhật bất bình sâu sắc về sự việc xảy ra.

Tốt nhất là thủ tướng Việt Nam tỏ lời chân thành xin lỗi vì rõ ràng chính phủ Việt Nam có trách nhiệm trong quản lý vốn ODA. Không xin lỗi, lại còn trách cứ ngược lại thủ tướng và đại sứ Nhật, và đi nói riêng với với Hoàng thái tử Nhật và với đại sứ hữu nghị Nhật bản, đổ lỗi cho phía Nhật đã gây nên ảnh hưởng xấu trong quan hệ Nhật - Việt! Thật quá đáng. Người đứng đầu chính phủ mà làm công tác đối ngoại kỳ cục, dại dột, không biết điều như vậy.

Với các nhà báo Nhật, ông Dũng còn đi xa hơn, phàn nàn rằng: "đến nay Nhật bản vẫn chưa cung cấp cho phía Việt nam những chứng cứ của vụ việc..."(!)

Các nhà báo Nhật chỉ mỉm cười.

Vì họ biết rõ, chính phía Nhật đã 6 lần gửi từng tập tài liệu hàng nghìn trang gồm: khẩu cung của cơ quan điều tra, lời khai viết của 4 bị cáo Nhật, băng ghi âm trước toà án, lời tả chi tiết về 4 lần giao tiền cho quan chức Việt Nam, lên đến 2 triệu 6 đôla, lại còn cử cán bộ điều tra, toà án và bộ tư pháp Nhật sang tận Việt nam để trình bày thêm.

Họ biết rất rõ, bộ tư pháp Nhật đã yêu cầu phía Việt Nam trả lời cho 23 câu hỏi, chủ yếu nhất là: - cho đến tháng 12-2008, các bị cáo Việt Nam đã nhận hay không nhận có ăn hối lộ của PCI, nếu nhận là bao nhiêu lần, lên đến bao nhiêu? Họ tẩu tán đi đâu? Có những ai dính đến vụ án? Họ khai và thú nhận những gì rồi?

- số tiền ấy được thương lượng ra sao, giữa 2 bên, do ai thương lượng, ngả ngũ ra sao? thủ đoạn giao nhận?

- số tiền ấy đã chia cho bao nhiêu người, những ai, chức vụ khi ấy làm gì? thu hồi lại được bao nhiêu?

- phía Việt nam bao giờ xử kẻ bị cáo, và cần phía Nhật hợp tác thêm những gì ? các ông đánh giá ông Huỳnh Ngọc Sỹ ra sao trong vụ ăn hối lộ này?

Hàng loạt câu hỏi ấy đặt ra gần 4 tháng nay, và vẫn còn chờ trả lời.
Các bạn nhà báo Nhật cho rằng phía Việt Nam đã có những việc làm tuy chậm nhưng đáng hoan nghênh. Đó là lập Uỷ ban hỗn hợp Nhật - Việt cùng nhau thảo thể lệ quản lý nghiêm vốn ODA, thanh tra chất lượng công trình, kiểm tra việc chi tiêu, lập thêm một cơ quan giám sát đấu thầu; bắt tạm giam 2 ông Huỳnh Ngọc Sỹ và Lê Qủa và hứa hẹn sẽ xét xử nghiêm minh vụ án này.

Báo Nhật cũng ghi nhận bộ trưởng Kế hoạch - Đầu tư Võ Hồng Phúc sang Nhật tháng 2-2009 đã thông báo chính phủ Việt nam đã xếp vụ án ăn hối lộ của PCI là một vụ án trọng điểm, có nghĩa là sẽ được uu tiên xét xử một cách công khai, minh bạch, đúng luật. Phía Nhật chờ từng ngày. Bao giờ?

Báo chí Việt Nam vẫn còn bị cấm ngặt không được nói đến vụ án PCI, không được tìm hiểu và đưa tin gì về vụ án đã thành trọng điểm này, cũng như phải quên vụ án PMU18 đi, dù nó đã kéo lê thê hơn 3 năm. Nhà báo chỉ được phép đưa những tin lạc quan, một chiều, rằng cuối tháng 3, hai chính phủ sẽ ký nghị định thư nối lại ODA đang mong chờ; rằng tháng 4, ông tổng bí thư Nông Đức Mạnh sẽ sang Tokyo giải quyết mọi vướng mắc cho thông suốt ở mức cao nhất với thủ tướng Taro Asô; khi ấy dòng chảy ODA có thể chảy vào thông suốt và dồi dào.

Nhưng vẫn còn một trở ngại. Một trở ngại, không nhỏ chút nào. Hãy nghe ông Đại sứ Mitsuo Sakaba nói với phóng viên VietnamNet chiều ngày 10-3: "Chúng tôi đang theo dõi rất chặt chẽ sự kiện xử lý vụ án ăn hối lộ của công ty Nhật PCI". Ông nói thêm, vẫn với giọng rất nghiêm nghị: "Tôi đang chờ xem hành động xử lý cụ thể vụ án hối lộ này của phía Việt Nam".

Ai nấy đều biết chính quyền Việt nam đã đánh tráo, từ vụ án "ăn hối lộ của công ty PCI" Nhật thành ra một vụ án hoàn toàn khác là: "lấy nhà công cho công ty Nhật PCI thuê rồi chia tiền cho viên chức cơ quan". Về tư pháp, đây là xét xử án "không đúng vụ việc", "không đúng người", "không đúng tội danh". Đánh tráo vụ án ăn hối lộ lên đến 2 triệu 6 đôla bằng một vụ án hoàn toàn khác, với giá trị 1.200 triệu đồng, bằng 70.000 đôla, chỉ bằng 1 phần 37 vụ án trước.
Một chính phủ, có luật pháp hẳn hoi, có toà án, có viện kiểm sát, có thanh tra chính phủ, còn có cả một ủy ban đặc trách chống tham nhũng, trong một vụ án lớn có quốc tế tham gia theo dõi chặt chẽ, lại giở trò gian lận một cách trắng trợn và lộ liễu đến vậy. Mà vẫn cứ tỉnh bơ!

Phía Nhật đang mong chờ xử vụ án PCI đúng người, đúng tội, đúng luật. Họ sẽ rất chăm chũ theo dõi kỹ càng, chặt chẽ, như họ nói.

Nếu như Việt Nam lờ đi, chưa xử, mua thời gian, để sau 4 tháng sẽ cho 2 bị cáo về nhà (họ chỉ bị "tạm giam" 4 tháng), hoặc xử qua loa chiếu lệ một vụ án nhỏ thay thế để làm phép, thì chắc hẳn vốn ODA sẽ vẫn còn bị treo lơ lửng. Ông Nông Đức Mạnh không thiếu lý do để nằm nhà.

Nghĩ cho cùng, nước thiếu vốn, xã hội thiếu đường, thiếu cầu, công nhân thiếu việc, nhưng các ông lớn còn có thiếu gì.

Nhưng riêng ông thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng thì đang rất cần niềm tin, cần uy tín trong vụ này. Ông phải sữa chữa những vụng về hớ hênh của một người đứng đầu chính phủ. Uy tín ông đang xuống thấp.

Năm ngoái ông Dũng đã sai lầm phát lệnh "không được xuất khẩu lúa gạo để làm dự trữ quốc gia, cân bằng lương thực", làm nông dân Nam bộ thiệt 1 tỷ đôla. Ông lại đang lao vào vụ Đác Nông nguy khốn, tiến lui đều khó. Ông lại vừa liều tiên đoán "sang tháng 5 kinh tế Việt nam sẽ khởi sắc", làm cho báo The Economist Anh ngày 5-3 mới rồi kêu lên rằng thủ tướng Việt Nam bắt mạch kinh tế như một ông lang băm, rao bán dầu cù là! (nguyên văn: the prime minister Nguyên Tân Dung has predicted that the economy will start to pick up as early as May! As weeks go by, that makes him sound more like a seller of snake-oil than of snake-blood!".

Trên cương vị Trưởng ban chống tham nhũng của chính phủ, ông Dũng hãy sắn tay áo đôn đốc việc xét xử vụ án trọng điểm PCI này, để từ trong ra ngoài nước đều thấy rõ ông là người "thật sự kiên quyết hành động chống tham nhũng", như ông cam kết.

Nguồn ODA của Nhật có sớm được chắp nối lại hay không là tuỳ thuộc ở hành động của chính phủ Nguyễn Tấn Dũng, ở ý chí của bộ chính trị đảng CS trong chống tham nhũng, qua sự xét đoán tỉnh táo, công bằng sau đó của chính phủ Nhật, người giữ hầu bao ODA, luôn ưu ái đến sự chậm tiến và thiệt thòi của dân Việt nam, luôn lo lắng đến một loạt dự án trọng điểm đang dở dang, lâm đại nạn.

Paris 16-3-2009
Bùi Tín

Lên bản Mường Hoà Bình

Tháng 9/08 vừa rồi tôi có dịp đi ké theo ĐTH Việt nam VTV lên Hoà Bình làm phóng sự do em Chu thanh Bình làm biên tập và anh Thắng làm trưởng đoàn . Đoàn gồm các phóng viên nhà báo quay phim tất cả 7 người kể cả lái xe . Phải nói là đã mấy chục năm xa quê hương nay về thăm lại để lại cho tôi nhiều ấn tượng khá sâu sắc , tuy rằng đất nước mình còn khá ư nghèo nàn và lạc hậu . Sở dĩ tôi dám so sánh là như vậy bởi mình đã sống ở môi trường Tây âu là 1 xã hội phát trển hiện đại và văn minh . Em Bình cho tôi biết trước chuyến đi này là lên 1 bản dân tộc Mường thuộc tỉnh Hoà Bình .
Chuyến đi này được bắt đầu khởi hành vào 8h30 sáng tại 43 đường Nguyễn chí Thanh HN.
Chạy xe khoảng gần 2 tiếng là đoàn đến Hoà Bình xe đến trước UBND tỉnh thì dừng lại riêng em Bình và anh Thắng trưởng đoàn làm đại diện vào UBMD tỉnh chắc là làm thủ tục xin phép hoặc có sự hướng dẫn , giúp đỡ ( tôi nghĩ như vậy ) khoảng 30 phút Bình và Thắng ra xe (sau khi làm thủ tục với ban Lãnh đạo UB xong) theo sau có thêm 2 người nữa làm hướng dẫn viên và cũng là cán bộ công tác trong tỉnh HB lên xe đi cùng . Theo sự chỉ dẫn của 2 thổ công chúng tôi được đi thăm nhà máy TĐ sông Đà . Chạy xe vòng dốc theo sườn đồi lên cao . Từ trên sườn núi nhìn xuống lòng sông . lúc này vào mùa hè nước sông Đà đã cạn . Hai anh thổ công cho biết: Do nước cạn nên nhà máy hoạt động không đủ công suất . Khảng 15 phút sau xe chúng tôi chạy vào khu nghỉ mát trong đó có cửa hàng Restautrant V-star nghỉ ăn trưa tại đó .
Ăn uống nghỉ ngơi ngắm cảnh và chụp 1 số phong cảnh đẹp xong đến 14h tôi cùng đoàn VTV chạy xe vào bản dân tộc Mường cũng theo sự chỉ dẫn của anh Trung bên văn hoá tỉnh HB . Do đường hẹp và xấu vì tránh xe ngược chiều . xe chạy chầm chậm vòng qua mấy quả đồi đuờng được rải đá răm bụi mù lên dốc sau 15 ph là đến Bản . Được cho biết đây là bản du Lịch gọi là Bản Giang và bản Mỗ . Đường đi vào bản chật trội không thể chạy được xe vào cho nên chúng tôi đậu xe ở ngoài đường cái lớn . Vì là bản du lịch cho nên đường đi bộ vào 2 bản Giang và bản Mỗ đều đươch nhà nước đầu tư cho làm đường và đều có cống rãnh thoát nước trông khá sạch sẽ. Nhà đầu tiên chúng tôi đến là nhà sàn của anh Chiều trưởng bản , anh Chiều 49 tuổi người to lớn đậm đà tác phong điềm đạm đón tiếp đoàn khá niềm nở . Trong nhà anh Chiều có mấy người bạn của anh đố là trưởng công an xã và anh Long đội trưởng dân quân . Anh Chiều giới thiệu 1 số phong tục tập quán và 1 số nghi lễ cần biết cho những khi người khách đến chơi , nhà anh khá rộng rãi khang trang sạch sẽ . Theo đề nghị yêu cầu của đoàng phóng viên quay phim muốn anh Chiều cho ghi lại những nét cổ truyền mang tính cách đặc trưng của dân tộc Mường . Anh đều sốt sắng nhiệt tình giúp đỡ tạo đìều kiện cho đoàn phóng viên quay phim tác nghiệp , sau đó anh Chiều còn cho người mang 1 con lợn nặng khoảng 5-6 kg (thường gọi là lợn Mán hay lợn cắp nách mà trong các nhà hàng ăn thường dùng từ này để quảng cáo câu khách ) làm thịt mời khách . Tôi tuy không là nhà phóng viên hay nhiếp ảnh nhưng thấy ấn tượng nên đã dùng Camera của mình quay và ghi lại những phong cảnh núi rừng hoặc dân dã như cảnh chọc tiết và làm thị lợn ra sao và người phụ nữ Mường ngồi dệt vải như thế nào và phong cách thật thà chất phác trong ăn nói cư sử....Tôi sẽ dành cho riêng mình làm kỷ niệm trong thời gian về VN ngắn ngủi này. Có lẽ gần 30 năm sau khi đi lính bây giờ mới có dịp gặp lại . Anh Chiều và anh trưởng CA xã vốn cũng đã đi bộ đội cùng đợt 1979 phía Bắc . Cùng là lính nên tôi làm quen rất nhanh với anh Chiều và anh Trưởng CA xã . Trong khi ngồi nói chuyện với chủ nhà và anh CA xã thì dưới nhà bếp chị vợ anh Chiều đang nấu cơm Lam , thái thịt . Anh Chiều cho biết: Khi khách đến nhà chơi thì phụ nữ Mường không được phép ngồi cùng , kể cả ăn uống . Là con gái hay đàn bà cũng chỉ được ăn và ngủ dưới nhà bếp mà thôi . Khoảng 1 tiếng sau mọi người bưng thức ăn đã nấu xong . Món ăn gồm cơm lam , thịt lợn nấu làm 3 món ( chung quy chỉ là món thịt lợn xào lăn và cho các gia vị nêm khác nhau mà thành món) . Đồ uống khai vị là rượu sắn và rượu chuối . Sau khi đông đủ Chủ nhà rót rượu chúc mời khách . Tôi là người không uống được rượu nhưng lúc này cũng phải cầm chén và quay vòng uống , tôi xin phép anh Chiều và mọi người là sẽ uống nhưng chỉ uống được ít vì bị đau dạ dày. Mọi người đồng ý . Tôi uống đc 2 cốc rượu chuối mà đã thấy ngấm , mặt đỏ ửng .... Tiệc tan tôi và anh Chiều, anh Long, anh Trung và anh CA xã ngồi nói chuyện với nhau hỏi về về quá khứ , hiện tại và cuộc sống hiện tại của các anh . Qua tiếp xúc với các anh tôi rất hiểu những gì họ cần và mong ước dù là rất nhỏ nhoi trong cuộc sống hiện nay. Những cuộc đối thoại này là nằm trong danh mục để tôi tham khảo chứ không nằm trong CT của VTV 4 đã đăng mấy số trong tháng 10-12 năm 2008 .
Trong chuyến đi HB hiếm có , tôi thầm cảm ơn em Bình đã tạo điều kiện cho tôi được chuyến đi du lịch đầy ấn tượng và ý nghĩa này .

Huỷ gặp nhau cuối tuần....

Tôi không khoái mấy cái vụ "Gặp nhau cuối tuần" với "Ga la cười" của VTV. Nhưng nhiều khi vẫn cứ phải chiều con gái rượu bằng cách mở ti vi rồi lấy bông... bịt tai! Và quả thật nhiều người cũng thích cái món cười kiểu này. Vì thế mà một dạo thiên hạ đã... nhoắng cả lên vì VTV tung tin đóng cửa chương trình "Gặp nhau cuối tuần" và "Ga la cười". Hình như mấy ông VTV cũng... lần lữa mãi (cũng phải thôi, bởi dù sao đây cũng là đài quốc gia, là sóng quốc gia mà).

Vậy nhưng rồi họ cũng quyết định... hủy! Một thời gian lâu không còn nữa cái khoản "cười" này trên VTV. Con gái hỏi gặng mãi: Ba làm báo, quen biết nhiều, hỏi mấy ổng xem vì sao đóng cửa không cho... cười? Chịu chết, mãi hôm rồi mới giật mình tìm ra câu trả lời.

Tình cờ. Rất tình cờ thôi. Hai lần tôi bật máy và dừng lại thử ở chương trình "Phụ nữ thế kỷ 21". Lần đầu thấy ông đạo diễn tài danh Lê Hoàng đang chất vấn một thí sinh xinh đẹp và cao như người mẫu:

- Em ở Tây Nguyên (thí sinh người Tây Nguyên mà), thế em có biết "Đam San" là cái... loài gì không?

- Dạ em không biết ạ.

- Thế em có biết cái... "Đất nước đứng lên" là gì không? Biết, hoặc... mường tượng được nó là cái... loài gì thì càng tốt. Nhưng em đã bao giờ nghe đến cụm từ này chưa?

- Dạ thưa, thật tình em cũng không nghe không biết cái "Đất nước đứng lên" là... cái gì ạ!

Lần thứ hai, cũng tình cờ dừng lại ở "Phụ nữ thế kỷ 21". Cũng ông đạo diễn tài danh nọ:

- Em có biết nước Việt mình hiện có mấy di sản văn hóa thế giới?

- Dạ đó là vịnh Hạ Long và... nhã nhạc Huế! (thí sinh thứ nhất).

- Dạ hình như đó là... động Phong Nha và... Huế! (thí sinh thứ hai).

Mấy ông bà ban giám khảo không nín được, cười rung cả... màn hình.

Tôi đang đánh mấy dòng này thì con gái hỏi giật "Ba viết gì mà cười rung cả người cả... máy thế?". Ba đang viết về... phụ nữ Việt thế kỷ 21! "Thế sao ba cười?". Thì phụ nữ Việt thế kỷ 21 hay lắm, đáng... cười lắm!

Ừ hay nhỉ. Thế thì cần... quái gì cái "Gặp nhau cuối tuần" với "Ga la cười" nhàm chán nữa! Ừ hay nhỉ. Phụ nữ Việt thế kỷ 21 đáng... cười nhỉ!

NHẤT

Lên bản Mường

Tháng 9/08 vừa rồi tôi có dịp đi ké theo ĐTH Việt nam VTV lên Hoà Bình làm phóng sự do em Chu thanh Bình làm biên tập và anh Thắng làm trưởng đoàn . Đoàn gồm các phóng viên nhà báo quay phim tất cả 7 người kể cả lái xe . Phải nói là đã mấy chục năm xa quê hương nay về thăm lại để lại cho tôi nhiều ấn tượng khá sâu sắc , tuy rằng đất nước mình còn khá ư nghèo nàn và lạc hậu . Sở dĩ tôi dám so sánh là như vậy bởi mình đã sống ở môi trường Tây âu là 1 xã hội phát trển hiện đại và văn minh . Em Bình cho tôi biết trước chuyến đi này là lên 1 bản dân tộc Mường thuộc tỉnh Hoà Bình .
Chuyến đi này được bắt đầu khởi hành vào 8h30 sáng tại 43 đường Nguyễn chí Thanh HN.
Chạy xe khoảng gần 2 tiếng là đoàn đến Hoà Bình xe đến trước UBND tỉnh thì dừng lại riêng em Bình và anh Thắng trưởng đoàn làm đại diện vào UBMD tỉnh chắc là làm thủ tục xin phép hoặc có sự hướng dẫn , giúp đỡ ( tôi nghĩ như vậy ) khoảng 30 phút Bình và Thắng ra xe (sau khi làm thủ tục với ban Lãnh đạo UB xong) theo sau có thêm 2 người nữa làm hướng dẫn viên và cũng là cán bộ công tác trong tỉnh HB lên xe đi cùng . Theo sự chỉ dẫn của 2 thổ công chúng tôi được đi thăm nhà máy TĐ sông Đà . Chạy xe vòng dốc theo sườn đồi lên cao . Từ trên sườn núi nhìn xuống lòng sông . lúc này vào mùa hè nước sông Đà đã cạn . Hai anh thổ công cho biết: Do nước cạn nên nhà máy hoạt động không đủ công suất . Khảng 15 phút sau xe chúng tôi chạy vào khu nghỉ mát trong đó có cửa hàng Restautrant V-star nghỉ ăn trưa tại đó .
Ăn uống nghỉ ngơi ngắm cảnh và chụp 1 số phong cảnh đẹp xong đến 14h tôi cùng đoàn VTV chạy xe vào bản dân tộc Mường cũng theo sự chỉ dẫn của anh Trung bên văn hoá tỉnh HB . Do đường hẹp và xấu vì tránh xe ngược chiều . xe chạy chầm chậm vòng qua mấy quả đồi đuờng được rải đá răm bụi mù lên dốc sau 15 ph là đến Bản . Được cho biết đây là bản du Lịch gọi là Bản Giang và bản Mỗ . Đường đi vào bản chật trội không thể chạy được xe vào cho nên chúng tôi đậu xe ở ngoài đường cái lớn . Vì là bản du lịch cho nên đường đi bộ vào 2 bản Giang và bản Mỗ đều đươch nhà nước đầu tư cho làm đường và đều có cống rãnh thoát nước trông khá sạch sẽ. Nhà đầu tiên chúng tôi đến là nhà sàn của anh Chiều trưởng bản , anh Chiều 49 tuổi người to lớn đậm đà tác phong điềm đạm đón tiếp đoàn khá niềm nở . Trong nhà anh Chiều có mấy người bạn của anh đố là trưởng công an xã và anh Long đội trưởng dân quân . Anh Chiều giới thiệu 1 số phong tục tập quán và 1 số nghi lễ cần biết cho những khi người khách đến chơi , nhà anh khá rộng rãi khang trang sạch sẽ . Theo đề nghị yêu cầu của đoàng phóng viên quay phim muốn anh Chiều cho ghi lại những nét cổ truyền mang tính cách đặc trưng của dân tộc Mường . Anh đều sốt sắng nhiệt tình giúp đỡ tạo đìều kiện cho đoàn phóng viên quay phim tác nghiệp , sau đó anh Chiều còn cho người mang 1 con lợn nặng khoảng 5-6 kg (thường gọi là lợn Mán hay lợn cắp nách mà trong các nhà hàng ăn thường dùng từ này để quảng cáo câu khách ) làm thịt mời khách . Tôi tuy không là nhà phóng viên hay nhiếp ảnh nhưng thấy ấn tượng nên đã dùng Camera của mình quay và ghi lại những phong cảnh núi rừng hoặc dân dã như cảnh chọc tiết và làm thị lợn ra sao và người phụ nữ Mường ngồi dệt vải như thế nào và phong cách thật thà chất phác trong ăn nói cư sử....Tôi sẽ dành cho riêng mình làm kỷ niệm trong thời gian về VN ngắn ngủi này. Có lẽ gần 30 năm sau khi đi lính bây giờ mới có dịp gặp lại . Anh Chiều và anh trưởng CA xã vốn cũng đã đi bộ đội cùng đợt 1979 phía Bắc . Cùng là lính nên tôi làm quen rất nhanh với anh Chiều và anh Trưởng CA xã . Trong khi ngồi nói chuyện với chủ nhà và anh CA xã thì dưới nhà bếp chị vợ anh Chiều đang nấu cơm Lam , thái thịt . Anh Chiều cho biết: Khi khách đến nhà chơi thì phụ nữ Mường không được phép ngồi cùng , kể cả ăn uống . Là con gái hay đàn bà cũng chỉ được ăn và ngủ dưới nhà bếp mà thôi . Khoảng 1 tiếng sau mọi người bưng thức ăn đã nấu xong . Món ăn gồm cơm lam , thịt lợn nấu làm 3 món ( chung quy chỉ là món thịt lợn xào lăn và cho các gia vị nêm khác nhau mà thành món) . Đồ uống khai vị là rượu sắn và rượu chuối . Sau khi đông đủ Chủ nhà rót rượu chúc mời khách . Tôi là người không uống được rượu nhưng lúc này cũng phải cầm chén và quay vòng uống , tôi xin phép anh Chiều và mọi người là sẽ uống nhưng chỉ uống được ít vì bị đau dạ dày. Mọi người đồng ý . Tôi uống đc 2 cốc rượu chuối mà đã thấy ngấm , mặt đỏ ửng .... Tiệc tan tôi và anh Chiều, anh Long, anh Trung và anh CA xã ngồi nói chuyện với nhau hỏi về về quá khứ , hiện tại và cuộc sống hiện tại của các anh . Qua tiếp xúc với các anh tôi rất hiểu những gì họ cần và mong ước dù là rất nhỏ nhoi trong cuộc sống hiện nay. Những cuộc đối thoại này là nằm trong danh mục để tôi tham khảo chứ không nằm trong CT của VTV 4 đã đưa trong mấy số .
Trong chuyến đi HB hiếm có này và tôi thầm cảm ơn em Bình đã tạo điều kiện cho tôi được chuyến đi du lịch đầy ấn tượng và ý nghĩa .